NEFRON, Sekcja Nefrologicznej Izby Gospodarczej Medycyna Polska, która skupia 65 proc. ośrodków dializ w Polsce, zidentyfikowała wyzwania, z jakimi mierzą się stacje dializ w Polsce. Wyniki badania przeprowadzonego wśród kadry kierującej stacjami dializ zostały przedstawione 4 marca 2025 roku podczas posiedzenia Parlamentarnego Zespołu ds. Nefrologii pod przewodnictwem poseł Krystyny Szumilas. Uczestnicy w szerokim gronie (pacjenci, posłowie, przedstawiciele Ministerstwa Zdrowia, Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Moje Nerki, eksperci w dziedzinie nefrologii) dyskutowali o propozycjach usprawnień systemu opieki na rzecz pacjentów chorych na nerki.

Celem badania „Problemy i bariery w funkcjonowaniu stacji dializ w Polsce w leczeniu pacjentów z PChN” było pozyskanie informacji nt. leczenia pacjentów z przewlekłą chorobą nerek (PChN) oraz zidentyfikowanie problemów i barier systemowych mających wpływ na opiekę zdrowotną w ośrodkach leczenia nerkozastępczego. W badaniu trwającym od 23 września 2024 roku do 25 stycznia 2025 roku odpowiedzi udzieliło 58 proc. ankietowanych osób kierujących stacjami dializ w Polsce (tj. ze 151 ośrodków). Ankieta została wysłana do osób kierujących wszystkimi 260 ośrodkami leczenia dializami w Polsce„

„W badaniu chcieliśmy sprawdzić, jak oczami praktyków wygląda codzienność leczenia pacjentów z PChN. Z badania wyłaniają się potrzeby pilnych usprawnień systemowych, abyśmy mogli zapewnić pacjentom optymalny model leczenia. Jakość opieki, innowacyjne leczenie i sprawne funkcjonowanie ośrodków dializ mogą, i powinny, iść w parze” – powiedział Jakub Janiak, przewodniczący NEFRON-u.

Wyniki badania zostały omówione we wtorek, 4 marca 2025 roku, w Sejmie podczas drugiego posiedzenia Parlamentarnego Zespołu ds. Nefrologii pod przewodnictwem poseł Krystyny Szumilas. W spotkaniu z ramienia Ministerstwa Zdrowia udział wzięła Magdalena Kramska, naczelnik Wydziału Transplantologii i Krwiolecznictwa; Narodowy Fundusz Zdrowia reprezentował Tomasz Kołakowski, główny specjalista, Wydział Świadczeń Kompleksowych i Pilotaży, Departament Świadczeń Opieki Zdrowotnej w Centrali NFZ. Wnioski z badania przedstawił w imieniu NEFRON-u dr hab. n. med. Szymon Brzósko, nefrolog, transplantolog kliniczny, dyrektor medyczny jednego z członków Sekcji NEFRON.

Wyzwanie nr 1 – niedobory kadrowe

Główne bariery, jakie zidentyfikowali kierownicy stacji dializ w Polsce, dotyczyły niedoborów kadrowych wśród nefrologów i pielęgniarek nefrologicznych. Na niską i bardzo niską dostępność lekarzy wskazało 58 proc. kierowników stacji dializ, kolejne 33 proc. – na średnią. Dostępność pielęgniarek dializacyjnych stanowi problem aż w 60 proc. ośrodków; tu również kolejne 33 proc. kierowników wskazało na dostępność średnią. Równolegle aż dwie trzecie ankietowanych odnotowało przechodzenie pielęgniarek do innego ośrodka dializ, wśród lekarzy ten odsetek wynosi 60 proc.

Uczestnicy badania precyzują, że braki w dostępności lekarzy i pielęgniarek wpływają m.in. na przemęczenie personelu, konieczność likwidowania zmian dializacyjnych czy dializ w trybie gościnnym. Ograniczane lub likwidowane są również poradnie nefrologiczne ze względu na brak lekarzy nefrologów. Dostępność do usług nefrologicznych dla chorych z późnymi stadiami PChN jest coraz mniejsza.

„Przypomnijmy – mamy w kraju zbyt mało nefrologów i nefrologia jest najszybciej zanikającą specjalizacją wśród lekarzy, którzy decydują się na jej rozpoczęcie. Zależy nam na tym, by wypracować rozwiązania w dialogu z administracją publiczną i całym środowiskiem świadczeniodawców. Potrzebujemy pilnie zmian w organizacji systemu pracy w stacjach dializ, które pozwolą na zachowanie płynności działania ośrodków i poprawy jakości opieki klinicznej oraz de facto uatrakcyjnią specjalizację w oczach przyszłych lekarzy i pielęgniarek. W tej kwestii nie ma na co czekać” – wyjaśnił Krzysztof Hurkacz, dyrektor generalny jednego z członków NEFRON-u.

Jednocześnie niemal 60 proc. badanych wskazało na potrzebę dopuszczenia do pracy w stacji dializ lekarzy innych specjalizacji: kardiologa, anestezjologa, diabetologa. Chodzi o należyte zaopiekowanie wysokiej współchorobowości osób, które leczone są dializami.

Wyzwanie nr 2 – badania do przeszczepienia nerki i dostęp naczyniowy do dializ

Usprawnienie procedury badań kwalifikujących do przeszczepienia nerki wyłania się jako druga główna potrzeba do systemowego zaopiekowania w opiece nad pacjentami z PChN. Na bariery w wykonaniu badań do przeszczepienia nerki i w konsekwencji zgłoszenia pacjenta na Krajową Listę Oczekujących na Przeszczepienie (KLO) wskazało aż 86,8 proc. badanych.

„Za tym idzie potrzeba stworzenia w Polsce szybkiej ścieżki wykonywania badań do przeszczepienia nerki, na wzór obowiązującej w onkologii karty DiLO. Wyniki naszej ankiety to potwierdzają – to jest istotne dla aż 96 proc. kierowników ośrodków dializ. Jednocześnie lekarze uczestniczący w badaniu wskazali na jeszcze jedną, bardzo ważną dla chorych dializowanych, kwestię – 66 proc. widzi konieczność usprawnienia procedury wytwarzania i interwencji naprawczych dostępu naczyniowego (przetoki tętniczo-żylnej) do dializ. Obserwujemy trudności z dostępem do ośrodków chirurgii naczyniowej, a czas oczekiwania na zabieg chirurgiczny jest zbyt długi” – dodał dr hab. Szymon Brzósko.

Kolejne wyzwania też czekają na rozwiązania

Jak było wspomniane – kierownicy ośrodków dializ (67,5 proc.) wskazali również na potrzebę objęcia pacjentów opieką innych specjalistów, przy czym na szczególną uwagę zasługuje fakt, że wsparcie psychologiczne wydaje się być niezbędnym elementem w procesie leczenia. Potwierdza to aż 95,7 proc. kierownictwa stacji. Dla dwóch trzecich ankietowanych istotne jest także likwidowanie barier w dostępie do programów lekowych.

Informacje dotyczące stacji dializ i metod leczenia

Patrząc na charakterystykę działania stacji dializ i dostępnych dla pacjentów metod leczenia, wszystkie ankietowane ośrodki zgłosiły leczenie hemodializami, niestety już tylko 63 proc. ośrodków zapewnia swoim pacjentom leczenie metodą hemodiafiltracji (HDF), a dializę otrzewnową (PD) proponuje tylko 31 proc. z nich. Zdaniem przedstawicieli NEFRON-u istotne wydaje się być w przypadku HDF rozszerzenie warunków włączenia tej metody leczenia uwzględnionych w opisie procedury, a w przypadku PD zmiany w definicji czasu pracy lekarza. Większość ośrodków (92 proc.) działa 6 lub 7 dni w tygodniu, a przy dwóch trzecich stacji funkcjonuje również poradnia nefrologiczna.

Podsumowanie

Wśród wielu głosów ekspertów biorących udział w spotkaniu wybrzmiało kilka kluczowych kwestii, m.in.: konieczność doszacowania procedur nefrologicznych, potrzeba odciążenia oddziałów nefrologicznych i ich rozwój, zwiększenie dostępności do procedury wytworzenia dostępu naczyniowego do dializ, wprowadzenie zawodu asystenta dializacyjnego, uatrakcyjnienie nefrologii i zawodu nefrologa, by zwiększyć liczbę lekarzy tej specjalizacji, rozwiązania w kwalifikacji pacjentów do przeszczepienia nerki, rozwój dializy otrzewnowej, wsparcie psychologiczne dla pacjentów oraz aktualizacja procedury dializy.

„Musimy uatrakcyjnić nefrologię. Sprawmy, by nefrolog miał łatwą ścieżkę do tego, by poprowadzić pacjenta do przeszczepienia nerki. Apeluję również o to, by przyjrzeć się procedurze dializy pod kątem formalnych zapisów dotyczących odpowiedzialności ośrodka dializ za przygotowanie pacjenta do transplantacji. Zawodowo i etycznie to wykonujemy, systemowo nie jest to odpowiednio zaopiekowane” – podsumował spotkanie nefrolog dr hab. Szymon Brzósko.

Jednocześnie przedstawiciele MZ i NFZ potwierdzili, że tematy dotyczące szeroko nefrologii i działania stacji dializ są przedmiotem prac eksperckich grup roboczych. W przygotowaniu są rekomendacje rozwiązań, które wpłyną na dostępność i efektywność leczenia nefrologicznego, w tym dializoterapii.

Przewlekła choroba nerek

Szacuje się, że na przewlekłą chorobę nerek choruje w Polsce ok. 4,7 mln osób, a aż 90 proc. z nich o tym nie wie. Z powodu PChN i powikłań związanych z chorobą umiera rocznie aż 80–100 tys. osób. PChN w schyłkowej formie niewydolności nerek wymaga leczenia ratującego życie – dializ lub przeszczepienia nerki. W Polsce dializami jest leczonych ponad 20 tys. osób.

Więcej o wynikach ankiety tutaj